Danh họa Tô Ngọc Vân

Tranh sơn mài của Nghiêu Đề có tính siêu thực với các gam màu phong phú (kể cả xanh dương, xanh lục, …) đã bước ra khỏi cái không khí cổ kính của tranh sơn mài cổ điển. Để bên cạnh các bức tranh sơn dầu của tác giả, ta không phân biệt được cái nào là sơn dầu, cái nào là sơn mài nếu chỉ nhìn qua ảnh chụp.

Qua sự truyền đạt các kinh nghiệm của cụ Trí, Đằng Giao đã tự tìm cho mình một kỹ thuật riêng: phủ lên vóc (tấm gỗ phẳng) 18 lớp sơn, chờ 2 tuần lễ cho khô rồi dùng một loại giấy nhám thật nhuyễn để đánh cho đều và dùng tay chà cho bóng. Sau đó mới vẽ lên tấm gỗ sơn bóng nầy và cuối cùng phủ lên một lớp sơn trong. Ông phải tự trộn các bột màu với nhau để tạo màu rồi tự đánh bột vào với dầu để thành sơn vẽ. Ông cho biết đây là kỹ thuật riêng của ông, khác với Tàu, Nhật nhất là sự đa dạng của màu sắc và gam đỏ tím thì còn đi xa hơn cụ Trí. Chất “Đằng Giao” đã hiện rõ nét qua:

– tranh phong cảnh đem đến các hình ảnh quen thuộc của quê hương trong các bức “Nhà ven sông”, “Ngã ba ông Tạ”.

– tranh thiếu nữ mảnh mai, duyên dáng như trong “Áo lụa Hà Đông”, “Gánh hàng hoa”, “Hoa cúc dại”, “Sen Hạ”.

– tranh thiếu nữ thướt tha bay lượn như trong “Mong manh”.

Nhìn vào, biết ngay tranh của Đằng Giao.

Tranh sơn mài Đằng Giao đã thu hút được nhiều khách ngoại quốc, đặc biệt ở Singapore. Năm 2003 trong lần triển lãm tại Quận Cam, Hoa Kỳ, dược sĩ Hoàng Trọng Tuệ đã mua bức sơn mài “Lễ Hội đầu năm”(1x1m) với giá 11,000 đô la. Năm 2007, Đằng Giao lại mang hơn 100 bức sơn mài sang Hoa Kỳ (Houston, Orange County…) trong đó có bức sơn mài “Xuân bất tận” (2x3m) treo giá 25 ngàn đô la. Đây là tác phẩm sơn mài to nhất của Đằng Giao. Dù nói gì đi chăng nữa, bức “Xuân bất tận” của Đằng Giao thật sự phảng phất hình bóng bức “Vườn xuân” hay bức “Vườn xuân Trung Nam Bắc”, hai kiệt tác sơn mài của Nguyễn Gia Trí. “Con nhà tông không giống lông cũng giống cánh” thầy trò giống nhau có sao đâu. Tranh sơn mài của Đằng Giao vẫn giữ được cái cốt cách sơn mài Nguyễn Gia Trí và hồn Việt Nam.

Hồi 7 tuổi T.C thấy con gà cồ Hồ Đông Tác của nhà hàng xóm, lấy bút ra vẽ nguệch ngoạc. Ông bố là nhà văn Kim Lân (thích sưu tầm cổ vật) thấy đẹp đem đi dự thi, được giải thưởng. Từ đó T.C tiếp tục tự vẽ càng ngày càng tỏ ra có năng khiếu đặc biệt là nảy ra ý định đổi tranh lấy đồ cổ. Cái di truyền mê đồ cổ và kế hoạch kiếm tiền để mua đồ cổ đã có từ thuở còn niên thiếu.

Chữ “RIÊNG”, chữ “DUY NHẤT” là phương châm “Sống” và “Nghệ Thuật” của T.C. Ông nói: “Tranh của tôi không thể hao hao giống ai đó được ”Nghệ thuật là cái RIÊNG, phải tạo dựng cho mình một diện mạo riêng, không chấp nhận những bóng hình nhân ảnh mờ ảo”. Có thể là cái “không giống ai” của T.C làm nhiều người không ưa. T.C bị ghét từ hồi còn nhỏ: ở trường, ở nhà. Ông bố Kim Lân cũng chê trách cậu cho tới khi có người bạn đến giảng giải cho ông cụ cái thiện chí của cậu con muốn tạo dựng một công trình văn hóa truyền thống đượm hồn quê hương dân tộc. Lúc đó ông cụ mới tới xem hư thực ra sao và hoàn toàn bị thuyết phục. Còn khuyên đổi tên BIỆT PHỦ (nơi có nhiều cái đặc biệt) thành VIỆT PHỦ THÀNH CHƯƠNG (một phủ ấp truyền thống Việt Nam).

Có nhiều người hỏi: “Ông cho là ông đẹp lắm sao và ông yêu ông lắm sao mà cứ vẽ cái mặt của ông hoài”. T.C nhẹ nhàng lễ phép trả lời: “Mỗi họa sĩ có bút pháp riêng, có tư duy riêng để diễn tả nghệ thuật của mình. Ông Tô Ngọc Vân thích vẽ “Thiếu nữ bên hoa huệ”, ông Nguyễn Gia Trí thích vẽ “Vườn xuân”, thì tôi thích vẽ cái mặt tôi. Vẽ mặt người khác mình phải ngoại giao vẽ đẹp hơn thật một chút. Còn vẽ cái mặt tôi thì vẽ thế nào cũng được, vẽ theo dòng xúc cảm của mình hay dở mình chịu. Vả lại mình hiểu mình hơn ai hết nên nhà văn viết về mình, họa sĩ vẽ mình là chân thật nhất. Trong 3 cứu cánh của nhân loại: CHÂN-THIỆN-MỸ thì cái chân thật đứng trước hết. T.C kể lại câu chuyện có một ông khách đến mua luôn một lúc 10 bức tranh sơn mài tự họa với những phong thái khác nhau của T.C. Lấy làm lạ, T.C hỏi nguyên cớ thì ông khách trả lời: “Tôi mua về cho vợ tôi xem để hiểu con người của tôi hơn”. Thế mới biết T.C vẽ T.C tức là vẽ mọi người (thì người ta mới bỏ tiền ra mua chứ) như Trịnh Công Sơn đã hát: “…nhớ một người để nhớ mọi người” trong bài Mùa thu Hà Nội.

T.C tuổi Tý, không phải tuổi Sửu (con trâu). T.C vẽ TRÂU cũng như Trương Hán Minh vẽ GÀ hay Lê Bá Đảng vẽ NGỰA thôi.

T.C có vẽ phong cảnh, tĩnh vật, khỏa thân thậm chí cả tình dục nữa nhưng mới là thử nghiệm nên ít ai biết. Gần đây nhiều người ngạc nhiên và chê trách khi thấy T.C vẽ quảng cáo cho xe vespa, T.C thản nhiên nói: “Tôi thích vẽ thì tôi vẽ, hãng sản xuất vespa chưa từng dám có ý đề cập việc đó. Tôi vẽ vì thích đi vespa và quan tâm tới sự chuyển động. Tôi cầm cọ theo đòi hỏi của bản năng và dòng xúc cảm và khi đó nghệ thuật không có tính toán”.

PICASSO là thần tượng của T.C. Chỉ cần nhìn nét vẽ, cách phối màu phảng phất vẻ lập thể là nhận ra ngay tranh của T.C.

Có người thắc mắc: “Tại sao các bức tranh tự họa chân dung của T.C luôn luôn rầu rĩ u sầu thế?”. Ông ta cười to và xin kể lại câu chuyện sau: “Gallery mua của tôi 1 bức tự họa, khách mua lại của Gallery, khách trả lại Gallery, Gallery trả lại tôi”. Cứ như thế xảy ra cho 4, 5 Gallery liền làm tôi phải mở to mắt ra xem bức tranh đó có tật nguyền gì không, thì mới tìm ra nhẽ: khi tôi vẽ bức tranh đó có một niềm hân hoan nào len vào làm cho bộ mặt tôi tự mãn, tươi vui lên, vênh váo lên. À ra thế, người ta chỉ yêu cái U SẦU thôi. Trong nghệ thuật cái tồn tại vĩnh viễn là NỖI BUỒN … ĐẸP”.Trong đời thật của TC, sự CÔ ĐƠN là điều cố hữu. Đối với ông: “ai ai cũng là người khác”.

Liên Hiệp Quốc chọn tranh của Thành Chương làm biểu tượng cho năm 2000 và in thành tem. Đó là một vinh dự lớn cho Thành Chương và cho nền Văn hóa Mỹ thuật VN.

Kết luận về T.C. ta có thể nói: “Thành Chương biết xử dụng Sơn Mài VN để làm giàu và nổi tiếng. Ai không thích ông hoặc tranh của ông… không quan trọng. VIỆT PHỦ THÀNH CHƯƠNG đã thật sự là một viện bảo tàng lộ thiên cho văn hóa dân tộc, xứng đáng là một bảo vật cho Tổ quốc Việt Nam, một đóng góp tuyệt vời của người nghệ sĩ chỉ có 2 bàn tay trắng với 1 cái cọ và 1 tấm lòng.

Đầu tháng 3/2009, triển lãm hoành tráng đề tài “Hát trên bãi cỏ xanh” của họa sĩ Đinh Quân làm choáng ngợp người xem với gần 20 bức tranh sơn mài khổ lớn (1,80x 4,5m) và cũng chừng ấy tượng đầu người, cao gần 1,5m bằng chất liệu composite trong khuôn viên viện Bảo Tàng Mỹ Thuật Việt Nam. Nhưng lần này khác hẳn với lần trước, những tác phẩm của ông là những khuôn mặt méo mó, vặn vẹo, mắt, mũi, miệng mở to ra như gào thét vừa ngạc nhiên vừa tức giận. Những tác phẩm sơn mài này mang ngôn ngữ trực cảm, kết hợp với các tượng hai mầu trắng đỏ đặt trên thảm cỏ xanh của viện bảo tàng đem lại một cảm giác mãnh liệt dữ dội đến choáng ngợp.

Một khán giả kể lại: “Cuộc triển lãm này là kết hợp giữa hội họa, video art, sắp đặt với âm thanh, ánh sáng hoành tráng cho đến những tranh sơn mài công nghiệp rất “khủng bố” về mặt kích thước lẫn hình thức. Người đến dự rất thích thú được thưởng thức một bộ phim ngắn sấm sét nổ đùng đùng dội xuống những tượng sơn đỏ chót mồm há hốc cháy ngùn ngụt (như đang tự thiêu) tung tóe trên bãi cát sông Hồng.

Thật không hổ danh là một nghệ sĩ thành đạt của Việt Nam trong thời buổi kinh tế toàn cầu suy thoái mà vẫn chịu chơi hết mình.

Bên cốc bia trong tiệc nhẹ cuối cuộc triển lãm mà họa sĩ khao người đến dự, một người đi xem tâm sự: “Triển lãm này của ông Đinh Quân báo trước cái thảm họa sắp sảy ra khi khai thác bô xít ở Tây Nguyên”.

Ông Phan Cẩm Thượng viết một bài dài tới trên 1000 chữ, sau một hồi vong vo rào trước đón sau đã phải thốt lên: “… có sự nản lòng không thể tưởng tượng được nằm bên trong của tiếng gào”.

Nhà phê bình mỹ thuật rất uy tín Trần Thức, gần 80 tuổi, đã hào hứng viết: “Đây là một tâm hồn lớn, một công trình lớn, sức lao động tư duy sáng tạo thuộc loại đáng kính nể và đáng gờm mà ít đồng nghiệp cùng trang lứa hay trước ông (Đinh Quân) đâu dễ có được… nhằm lý giải những sự thật của thiên nhiên và xã hội”.

Hiện tượng thiên nhiên là gì? Môi trường bị tàn phá? Còn hiện tượng xã hội là gì? Một xã hội quá bức bối khiến người ta phải há hốc mồm ra gào thét?

Họa sĩ Davis Thomas, giám đốc Trung tâm Mỹ thuật Châu Á ở Boston phát biểu: “những tác phẩm thấu hiểu nỗi đau nhân quần như thế chỉ có thể được sáng tạo bởi một họa sĩ tài năng và đầy tính nhân văn”.

Để có sự thành công như vậy ngoài kỹ thuật tạo hình,Đinh Quân đã khéo léo xử lý chất liệu, làm cho sơn mài tưởng như khô cứng trở nên cởi mở hơn thậm chí ưu việt hơn các chất liệu khác trong ứng dụng mỹ thuật đương đại.

“Hát trên bãi cỏ xanh” là kết quả của sự hoài thai nhiều năm trong tâm trí và 3 năm lao động cật lực của Đinh Quân.

Một độc giả ở Hà Nội ký tên Xuân Thanh cho rằng cái lối vẽ mồm oác ra kêu gào là phỏng theo lối vẽ của một tác giả Trung Quốc tên là Fan Lijun - ông ta viết: “Đinh Quân đang thể hiện nỗi lo âu của cả xã hội đang đứng trước bức xúc về vấn đề khai thác Bauxit Tây Nguyên, trước hiểm họa về môi trường, nạn bùn đỏ, về nguy cơ người Trung Quốc ngày một đông… như thế, người họa sĩ đã thể hiện được trách nhiệm của người nghệ sĩ trước các vấn đề xã hội, lại dùng hình thức của họa sĩ Trung Quốc (Fan Lijun) để nói về nguy cơ Trung Quốc thì quả là cao kiến. Xin bái phục. Vậy học tập cụ Bút Tre, cũng xin có thơ rằng:

Nguyễn Đình Chính viết: “Có người đi xem đã kêu lên rằng những nhân vật méo mó, ngoác mồm gào thét trong tranh và tượng của Đinh Quân đúng là một đám đông có tâm trạng bầy đàn, kêu đòi cái gì đó (cơm ăn, nước uống, nhân quyền hay chỉ là không khí sạch để thở hít). Chẳng có chút gì là “Hát trên cánh đồng xanh” cả. Vậy thì ông họa sĩ này nên đặt lại tên triển lãm là “gào thét trên cánh đồng xám xịt đau khổ” thì đúng hơn hay ông ta muốn đi nước đôi vừa chiều lòng nhà nước vừa diễn tả được nỗi bức xúc của quần chúng. Cái tít của ông Đinh Quân đặt cho cuộc triển lãm “Hát trên cách đồng xanh” vừa đậm chất thi ca vừa mang tính hài hước”.