Danh họa Tô Ngọc Vân

Khôi đang lúc cần, và nhà cho thuê rất hiếm, nên chàng phải bằng lòng cái gác đó. Nhà dưới là một cửa hàng tạp hóa, hơi chật, lủng củng những đồ đạc. Một lối đi hẹp, lách vào bên trong là chỗ cầu thang lên gác. Gian gác vuông vắn, kê được độ bốn cái giường. Phía trông ra phố có một cái cửa sổ, lúc nào cũng đóng để tránh bụi, thành bên trong tối tăm và ẩm. Lúc mặt trời gần đứng bóng, mới thấy mấy ô ánh nắng ở chỗ nóc để hở, lắp kính chiếu xuống.
Mở cửa sổ đằng trước, cũng không có cảnh gì đẹp. Mái hiên nhà dưới thè ra che một nửa phố. Mấy chiếc cửa sổ của gác nhà phía trước, một cột xi măng chằng chịt những dây điện, một cành cây vươn ngang qua, mà ít khi có chim đến đậu, hoặc gió đến lung lay.

Mấy tháng nay Khôi lang thang ở Hà Nội, không có chỗ ở nhất định. Ngày ngày lượn quanh phố, lúc đói vào ăn ở bất cứ hiệu cao lâu, hiệu phở nào. Tối ngủ ở tiệm hút, nhà ả đào hay nhà anh em bạn. Một chiếc va ly gửi người quen, thỉnh thỏang Khôi về tắm rửa, thay quần áo, rồi lại đi.

Các bạn Khôi xem ý thích lối sống ấy. Họ cho thế mới hợp với tâm hồn nghệ sĩ, không bị ràng buộc. Nhưng ít lâu nay, mỗi lần họ ca tụng cách sống của chàng, Khôi lại có nụ cười hoài nghi và chán nản. Khôi thấy ngày giờ trôi phí nhiều, và tiêu tốn. Chàng nhẩm tính mấy tháng sau mới lấy được bản quyền một quyển sách mới. Ăn uống thất thường làm người yếu dần. Chàng nghĩ đến thuê nhà, để có chỗ làm việc nhất định.

*
* *
Khôi đang lúc cần, và nhà cho thuê rất hiếm, nên chàng phải bằng lòng cái gác đó. Chủ nhà, một người đàn bà góa, thấy chàng ở một mình, không cần thổi nấu ở bếp dưới - một điều rất khó chịu đã sinh nhiều chuyện bất bình với mấy người thuê trước - cũng vui lòng, cho là một dịp may.

- Thưa ông, nhà ít người và hàng họ ế ẩm, nên phải cho thuê bớt để đỡ tiền. Ông có một mình, ở đây tiện lắm. Nếu ông muốn xơi cơm với chúng tôi thì cũng xin vui lòng thổi nấu giùm ông. Chúng tôi rất cẩn thận. Vả lại người lịch sự, biết điều ở với nhau thì bao giờ cũng dễ dàng.

Khôi nghe hai tiếng "lịch sự", mỉm cười:

- Nhưng tôi hay đi chơi khuya, sợ mỗi khi về gọi cửa, phiền...

- Thưa ông không can gì. ở Hà Nội, thức khuya là thường. Thỉnh thỏang ông có đi xem xi nê, hay đi chơi tối, thì đã có vú già nằm ngay ngoài cửa hàng. Vú ấy tỉnh ngủ lắm.

Một giọng con gái gọi với lên:

- Me xuống bán hàng.

- Xin lỗi ông.

Người đàn bà vội vàng đi xuống, tiếng guốc lộc cộc ở thang. Hai hôm sau, Khôi cho khuân đến một cái đi văng và một cái bàn mộc: đồ đạc cần thiết để ngủ và làm việc. Chỉ có thế. Nhà chủ cho mượn thêm những thứ cần dùng: ghế ngồi, đồ rửa mặt, một bộ ấm chén. Buổi sáng, khi Khôi còn ngủ, người vú già lên quét dọn, lấy nước rửa mặt, pha sẵn một ấm chè rồi lại lẳng lặng xuống. Đến hôm Khôi ăn cơm ở đấy mới biết rõ nhà dưới có ba người: bà chủ nhà, một cô con gái trạc hai mươi, và một bà cụ già, thường nằm suốt ngày ở chiếc giường sát chân thang, lúc nào cũng buông màn, và vẫn ăn cơm riêng. Thêm một người vú già, ngoài mấy bữa cơm trong bếp thì lại ra ngồi trông hàng.

Hôm đầu tiên ngủ đấy, Khôi thấy một cảm giác lạ, nhất là lúc sáng dậy. Buổi sáng mọi ngày, chàng thường trầm ngâm trước ấm chè và vài đĩa síu mại của một hiệu nào. Rồi tùy theo trời mưa hay nắng, Khôi vào thư viện, đến tán chuyện với mấy người bạn rỗi rãi, hay ra ga nhìn hành khách xuôi ngược, tuy không đón đưa ai. Hôm nào buồn quá, và nhằm ngày phiên tòa, Khôi đi xem xử án.

Khôi như ngạc nhiên không thấy phải mặc áo về ngoài phố. Chàng nằm im, mắt mở nhìn chung quanh, thấy một cảm giác là lạ, và dễ chịu. Đầu chàng còn hơi nặng vì rượu uống với anh em đêm qua. Trên tay ghế, chiếc áo vắt xốc xếch rủ một tay xuống sàn gác. Từ dưới đưa lên những tiếng động của một phố náo nhiệt: còi xe hơi, chuông xe điện, và Khôi như thấy mọi người đương lăn lộn trong cuộc mưu sinh. Xưa nay chàng vẫn lẫn trong những tiếng đó, và lãnh đạm đi qua. Khôi nhớ lại đêm qua, lúc chàng về, bà cụ nổi một trận ho dữ dội, rồi nó cứ dai dẳng kéo từng cơn mãi đến chàng lúc ngủ, thôi nghe tiếng. Theo một thói quen, Khôi trở dậy, mặc quần áo ra hiệu ăn sáng. Rồi đi ra lối thư viện. Nhưng qua vài phố, chẳng biết nghĩ sao, chàng quay "về nhà" đọc sách.

Trong mấy bữa cơm đầu tiên, cô con gái chỉ cắm cổ ăn, không hề nhìn lên Khôi. Bà mẹ thường săn sóc đến chàng, giục gắp những miếng ngon, có khi lại gắp giùm vào bát. Thấy Khôi khảnh ăn, bà thường ép chàng ăn nhiều thêm.