Danh họa Tô Ngọc Vân

Những nhân vật cười thời hiện đại?

(NHN) Ngày nay, không thiếu những biếm họa không lời hoặc có lời in ở các tờ báo lớn và trong nhiều tạp chí văn hóa khác. Nhưng nói về tranh hiếm hoi lắm người đọc mới có thể bật cười hoặc ngộ ra cái thâm thúy của hình tượng để mà cười thầm đầy ý nhị.

Báo chí xưa, các họa sĩ đã tạo dựng được những nhân vật biếm họa thực sự như vậy. Chúng có sức sống, có tác dụng lay động và cuốn hút người đọc một thời, đã để cho chúng ta suy ngẫm học tập và sáng tạo cho báo chí cách mạng ngày nay.


Từ hình ảnh hài hước: Lý Toét, Xã Xệ, Bang Bạnh xưa...

Nhân vật Lý Toét được khai sinh từ thập kỷ yếu của sinh viên Cao đẳng Hà Nội. Có lẽ thế, bởi chính nhà thơ trào phúng nổi tiếng Tú Mỡ là cha đẻ tinh thần của nhân vật ngô nghê này cách đây 60 năm. Tất nhiên ông chẳng dại gì để cho người ta vẽ chân dung mình, nhưng quả là hình đồ nhang nhác dáng cổ cò lom khom là cho lắm người suy diễn và gọi ngay chính ông là Lý Toét.



Bên cạnh đó để đối về hình, các họa sĩ đã dựng được một Xã Xệ, cũng ngờ nghệch không kém Lý Toét.

Các nhà hội họa châm biến phải nói là đã thổi vào hai nhân vật này những nhịp đập và hơi thở của cuộc sống. Những cảm nghĩ và đối thoại khá chi tiết của Lý Toét và Xã Xệ đã có nhiều tình huống tức cười và sau đó gây cho người xem một quãng suy tư nhấm nhẳng lâu dài trên báo chí một thời gian dài.

Đáng lưu ý là, những nhân vật này đại diện cho một tầng lớp nông dân thất học, ngu muội nhưng rất tò mò thóc mách. Chính cái tò mò thóc mách bao giờ cũng làm bật những nụ cười khá hóm hỉnh nhưng lại có tác dụng kích thích trí tuệ xây dựng một thái độ công dân.




Đối hình với các nhân vật hiền lành ngố tàu kia, các họa sĩ đã đồ thêm một cái hình Bang Bạnh đại diện cho tầng lớp quan lại. Cái hách dịch tỏ vẻ bề trên của các quan nhà quê cũng đẻ ra vô khối điều cay nghiệt và cái ngớ ngẩn của chúng đã đem lại những cơ cực và trở thành tội lỗi. Ngôn ngữ hoạt kê bằng hình máy chiếu bút vẽ kiểu này có sức diễn tả thâm thúy và thẳng thừng.

Với hai hình Lý Toét và Xã Xệ thì bao giờ người xem cũng rút ra được ý vị qua nụ cười. Còn những chuyện quanh Bang Bạnh đã đẩy tới người đọc một trạng thái phải tỏ thái độ hoặc có thể cười vang lên diễu cợt kẻ hợm hĩnh gian ác. Hai cảm xúc được tạo nên ở hai cực đối xứng về thông tin. Hai danh họa lớn Nguyễn Gia Trí (bút danh Rits) và Tô Ngọc Vân (bút danh Tô Tử) đã thực hiện khá nhiệt tình và sâu sắc những hình ảnh hài hước Lý Toét và Xã Xệ, và châm biếm sâu sắc quan hình Bang Bạnh trong một thời gian dài.

Nguyễn Gia Trí và Tô Ngọc Vân là hai trường hợp độc đáo và hiếm hoi, nếu không nói là cặp danh họa duy nhất đã có thời phải kiếm thêm miếng ăn bằng công việc vẽ tranh vui cho các báo chí ngày thuộc Pháp.

Không chỉ dừng lại ở mục đích kiếm thêm tiền một cách thuần túy mà hai ông còn nêu cao được ý thức công dân một cách sâu sắc khi lên án sự mất dân chủ và giả dối cũng như tính áp bức của thực dân Pháp với nhân dân ta.

Ngôn ngữ châm biếm của họa sĩ Nguyễn Gia Trí thường chua chát cùng với nét hài hước tài hoa trong lối nói đầy ẩn ý.




Danh họa Tô Ngọc Vân ra đòn nhưng không kém phần mạnh mẽ. Lối nói trực diện của ông tỏ một thái độ phẫn nộ về cái gọi là bình đẳng và tự do mà thực dân Pháp tuyên truyền. Có thể kể đến bức tranh bịt mắt bắt dê để đả kích đúng vào ngày mừng quốc khánh Pháp.

Ông đã để cho hai nhân vật nổi tiếng của mình qua báo chí là Lý Toét và Xã Xệ bị bịt mắt để chơi trò bắt hai con dê có tên là Bình Đẳng và Tự do. Thật sự thông minh qua cách diễn đạt, tranh đả kích của Tô Ngọc Vân làm lay động ý thức công dân của người xưa.

Thường tính giáo dục tư cách công dân của các ông được đề cao. Tranh biếm họa của Nguyễn Gia Trí hay Tô Ngọc Vân hướng tới chủ đề đả phá mạnh những gì có liên quan tới thực dân Pháp. Những tranh ấy còn kêu gọi tình yêu đất nước quê hương của từng người dân trong một đất nước mất độc lập tự do.

Mới hay, hai danh họa kỳ tài đầy lãng mạn ấy không ngờ thực sự tài hoa trong ngôn ngữ hoạt kê. Đồng thời các tác phẩm của hai ông đáng gợi ý với các họa sĩ biếm họa trẻ ngày nay như những bài học sinh động về lĩnh vực nghệ thuật hài hước trong tranh châm biếm để góp phần vào công cuộc xây dựng nếp sống văn hóa mới.


... đến những nụ cười rôbôt hiện đại

Xã hội hiện nay bị cơ chế thị trường phân hóa mạnh mẽ. Có những tầng lớp giàu có thượng lưu và cũng rất ít được học hành. Cũng đã hình thành những lớp người nghèo trong xã hội. Họ cũng không học hành tử tế, cờ bạc, và tham gia mọi tệ nạn xấu xa. Rồi nữa những quan tham từ thôn xã, huyện, tỉnh... đều xuất hiên nhan nhản. Nạn nhân của những tệ nạn xã hội đó không ai khác chính là những người lao động nghèo khó.

Nhiều tờ báo có dựng được một số nhân vật hài hước mới. Trước năm 45, những hình ảnh như: Vá, Vếu, Cậu Ấm, Cô Chiêu... Phía Nam trước năm 75 có: Tám Sẹc Ne, Bé Ngôn, Bé Luận, Tổng Thẹo...

Gần đây ở báo Tuổi Trẻ Cười thì có: Gia đình Hai Nhái, Linda Kiều; Báo Lao Động giữ được dài dài hai nhân vật của Trần Ai... lác đác một số báo khác có ý định tạo ra nhân vật của mình nhưng sớm chết yểu hoặc chưa có sức phổ biến đại loại như chuyện nhà quê ra tỉnh của báo Nông nghiệp Việt Nam...

Cũng có thể, vì sức sống của các nhân vật này chưa ấn tượng mạnh. Nhưng chủ yếu ở ý tứ và hình diễn đạt chưa tạo hiệu quả thông tin bất ngờ và thiết thực.

Vậy giờ đây, tìm ra được một nhân vật có tính để chuyển tải một nội dung đầy kịch tính quả là một phát kiến. Đứng trước hàng trăm tờ báo hiện nay và tốc độ ứng dụng kỹ thuật vi tính vào cuộc sống đang ngày càng mạnh mẽ, nhân vật cười hiện đại đòi hỏi một tính khách quan và dung lượng châm biếm thật sâu sắc mới có sức thuyết phục bạn đọc. Аồng thời nhân vật đó mới có điều kiện xác định trong bộ nhớ và tình cảm của đông đảo mọi người.

Vô Ky

Nguồn: Báo Người Hà Nội - Thứ ba, ngày 7 tháng 9 , 2010